Europejski nakaz zapłaty
Jednym z bezpośrednich skutków wstąpienia Polski do Unii Europejskiej było poszerzenie kręgu kontrahentów u krajowych przedsiębiorców o podmioty zagraniczne. Transgraniczność w sferze gospodarczej prowadzi w dużym uogólnieniu do możliwości zawierania wielu umów z firmami z innych państw wspólnoty. Niestety, wymiana handlowa jako wynik korzystania z rynku europejskiego, opartego na swobodnym przepływie towarów i usług, powoduje również problemy związane z brakiem wzajemnego spełniania świadczeń przez strony stosunku prawnego, czyli umowy. Bardzo częstym i zarazem najbardziej obrazowym przykładem takich sytuacji wstępujących w obrocie transgranicznym jest niezapłacona faktura za dostarczenie towaru. W takim przypadku pokrzywdzony kontrahent staje przed poważnym dylematem wyboru sposobu dochodzenia swojego roszczenia.
Kwestia dochodzenia roszczeń pomiędzy podmiotami gospodarczymi z różnych państw członkowskich Unii Europejskiej była przedmiotem wielu debat na arenie europejskiej, które za główny cel brały utrzymanie i rozwój obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Realizacja tych postulatów miała nastąpić poprzez nawiązanie współpracy poszczególnych sądów wspólnotowych w transgranicznych sprawach cywilnych, bez której nie byłoby możliwe właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego.
Odpowiedzią na tak zdefiniowany problem postawiony przed Wspólnotą jest rozporządzenie (WE) Nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 roku ustanawiające postępowanie w sprawie Europejskiego Nakazu Zapłaty.
Europejski nakaz zapłaty (ENZ) stanowi instytucję prawa wspólnotowego, która ze względu na swój charakter pełni rolę aktu prawnego obowiązującego także w Polsce. Rozporządzenie umożliwia wystąpienie z wnioskiem o wydanie ENZ w przypadku braku spełniania ciążącego na zagranicznym kontrahencie zobowiązania pieniężnego. Postępowanie w sprawie o wydanie nakazu jest fakultatywne, przez co to od wierzyciela zależy czy w zakresie dochodzonego przez siebie roszczenia skorzysta z tego środka. Przywołane rozporządzenie w treści art. 2 określa zakres stosowania tego trybu, poprzez negatywne wyliczenie spraw, których nie dotyczy:
a) praw majątkowych wynikających ze stosunków małżeńskich, testamentów i dziedziczenia;
b) upadłości, postępowania związanego z likwidacją niewypłacalnych spółek lub innych osób prawnych, postępowań pojednawczych, układów oraz innych analogicznych postępowań;
c) zabezpieczenia społecznego;
d) roszczeń wynikających z zobowiązań pozaumownych, chyba że:
I są one przedmiotem umowy między stronami lub nastąpiło uznanie długu,
lub
II dotyczą długów oznaczonych wynikających ze współwłasności mienia.
Wspomniana transgraniczność zgodnie z definicją wskazaną w art. 3 rozporządzenia obejmuje sprawy, w której „(…) przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub miejsce stałego pobytu w państwie członkowskim innym, niż członkowskie sądu rozpoznającego sprawę”. Natomiast ocena spełnienia tego kryterium jest badana przez sąd według stanu z daty wniesienia środka.
Sam pozew musi zawierać:
a) nazwy lub imiona i nazwiska oraz adresy stron, a także, w odpowiednich przypadkach, ich przedstawicieli oraz oznaczenie sądu, do którego kierowany jest pozew;
b) kwotę dochodzonego roszczenia, w tym kwotę roszczenia głównego oraz, stosownie do okoliczności, odsetki, kary umowne i koszty;
c) jeżeli powód dochodzi odsetek – stawkę odsetek oraz okres, za jaki żąda odsetek, chyba że zgodnie z prawem państwa członkowskiego wydania odsetki ustawowe doliczane są automatycznie do roszczenia głównego;
d) uzasadnienie roszczenia, w tym opis okoliczności wskazanych jako podstawa roszczenia oraz, w odpowiednich przypadkach, żądanych odsetek;
e) opis dowodów na poparcie roszczenia;
f) okoliczności uzasadniające właściwość sądu;
oraz
g) uzasadnienie transgranicznego charakteru sprawy w rozumieniu art. 3.
Dodatkowo powód powinien obligatoryjnie złożyć oświadczenie o prawdziwości podanych informacji oraz o świadomości ewentualnych konsekwencji w postaci sankcji wynikających z prawa krajowego za umyślne podanie nieprawdy.
Sąd przed wydaniem ENZ bada pozew pod względem wymogów wskazanych kolejno w treści art. 2, 3, 4, 6 i 7 rozporządzenia oraz pod względem jego potencjalnej zasadności. W przypadku pozytywnej weryfikacji pozwu na płaszczyźnie formalnej, sąd wydaje ENZ w terminie co do zasady 30 dni. Nakaz wydawany jest na formularzu E, wraz z odpisem pozwu i pouczeniem.
Braki elementów obligatoryjnych pozwu skutkują jego odrzuceniem, na które przysługuje odwołanie.
Wydany przez sąd ENZ doręczany jest pozwanemu zgodnie z prawem krajowym, co jest istotne z powodu przysługującemu pozwanemu środka odwoławczego w postaci sprzeciwu.
Sprzeciw od europejskiego nakazu zapłaty, jest podobnie jak sam pozew szczegółowo sformalizowany, gdyż tak samo jest składany na formularzu, który jest doręczany pozwanemu wraz z nakazem. Termin do wniesienia sprzeciwu wynosi 30 dni od jego prawidłowego doręczenia, a sama treść sprzeciwu może się ograniczyć jedynie do zakwestionowania roszczenia bez konieczności precyzowania powodów jego niezasadności. Wniesienie sprzeciwu powoduje, że dalsze postępowanie w sprawie odbywa się przed właściwym sądem państwa członkowskiego, który wydał nakaz, chyba, że sam powód zażądał zakończenia takiego postępowania w sytuacji wniesienia przez pozwanego sprzeciwu.
Nie złożenie sprzeciwu w przewidzianym do tego terminie powoduje niezwłoczne stwierdzenie wykonalności ENZ przez sąd jego wydania, a jego egzekucja odbywa się zgodnie z prawem państwa jego wykonania przez powołane do tego organy.