Zachowek a podatek

Ad vocem do zachowku

Zachowek stanowi  instytucję prawa spadkowego  umożliwiającą osobie pominiętej testamentowo dochodzenie części należnego sobie udziału w spadku. Zachowek przysługuje wąskiej grupie spadkobierców ustawowych, którą zgodnie z treścią art. 991 § 1 kodeksu cywilnego tworzą:

Zstępni, małżonkowie oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, (…).

Wysokość zachowku wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by przypadał spadkobiercy przy dziedziczeniu ustawowym w przypadku, gdy uprawnionym do zachowku byłby małoletni zstępny lub osoba trwale niezdolna do pracy. W pozostałych wypadkach wysokość zachowku stanowi połowa wartości tego udziału.

Zachowek jest roszczeniem o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej po pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia, które jest kierowane do spadkobiercy w sytuacji wspomnianego wcześniej pominięcia testamentowego lub kiedy spadkodawca nie poczynił na rzecz uprawnionego darowizny pokrywającej wysokość należnego mu zachowku. Należy podkreślić, iż brak zapisu testamentowego będącego podstawą później dochodzonego roszczenia od spadkobiercy jako dłużnika, również umożliwia uprawnionemu wystąpienie z powództwem o zachowek.

Podatki, podatki i jeszcze raz podatki

Tematyka zachowku rozumianego jako roszczenie przysługujące uprawnionemu, wywołuje również skutki w sferze prawa podatkowego, które to w ogólnym rozrachunku mogą wpływać na realny wymiar nabytego w drodze dziedziczenia udziału spadkowego po stronie spadkobiercy, czy ogólnej kwoty przysporzenia majątkowego, jakim jest spełnienie roszczenia o zachowek na rzecz uprawnionego.

Spełnienie roszczenia o zachowek jest nabyciem prawa majątkowego, które według ustawy o podatku od spadków i darowizn podlega opodatkowaniu, a sam obowiązek podatkowy ciąży na uprawnionym od momentu spełnienia roszczenia przez spadkobiercę. Zgodnie z treścią artykułu  4a ust. 1 pkt 1 ww. ustawy:

1. Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2, (…).

 

Przywołany przepis stanowi o zwolnieniu poszczególnych „bliskich osób zmarłego” od zapłaty podatku w  przypadku zgłoszenia nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych w nieprzekraczalnym terminie 6 miesięcy liczonym od dnia powstania obowiązku podatkowego do właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Osoba uprawniona do zachowku, która uprzednio dochodziła swojego roszczenia i została w konsekwencji zaspokojona, wpisuje się w grupę osób, które mogą skorzystać z tego zwolnienia. W przypadku uchybienia  wskazanemu terminowi zgodnie z treścią art. 4a ust 3:

(…) nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

W takiej sytuacji nabywca prawa majątkowego w drodze zachowku zobowiązany jest do zapłaty należnego podatku, którego wysokość reguluje art. 15 ww. ustawy. Przywołany przepis zawiera tabelaryczną skalę podatkową, która ułatwia obliczenie właściwej  kwoty podatku stanowiącego nadwyżkę ponad kwotę wolną od podatku:

Kwoty nadwyżki w złotychPodatek wynosi
ponaddo
10 2783%
10 27820 556308 zł 30 gr  i 5% nadwyżki ponad 10 278 zł
20 556822 zł 20 gr  i 7% nadwyżki ponad 20 556 zł